ChatGPT

मी एआयमुळे (AI) नोकऱ्या जातील याची काळजी करत नाही. मला काळजी वाटते ती विचारांची जागा एआय घेईल याची. विशेषतः मुलांमध्ये.

जर आपण काळजी घेतली नाही, तर आपण विचार करणाऱ्या पुढच्या पिढीला घडवू शकणार नाही. त्याऐवजी, आपण अशी पिढी घडवू ज्यांना कधी विचार करण्याची गरजच पडली नाही.

एआयबद्दलची माझी ही सर्वात मोठी भीती आहे – ती हॅल्युसिनेशन्सची नाही, नोकऱ्यांची नाही, किंवा पाळत ठेवण्याचीही नाही.

ती आहे "कॉग्निटिव्ह ॲट्रोफी" – म्हणजेच विचार करण्याच्या क्षमतेची हळूहळू होणारी झीज, जी घडवण्यासाठीच शिक्षण असते.

आणि हे आत्ताच घडायला लागलं आहे.

मी एमआयटीचा (MIT) अलीकडचा अभ्यास वाचल्यापासून त्याबद्दल विचार करत आहे. अर्थात, कोणताही चांगला शास्त्रज्ञ म्हणेल की कोणत्याही संशोधनात लाखो त्रुटी काढता येतात. पण हे संशोधन माझ्या डोक्यातून जात नाहीये.

त्यांनी चॅटजीपीटी (ChatGPT) वापरून निबंध लिहिणाऱ्या विद्यार्थ्यांच्या मेंदूची तपासणी केली आणि त्याने गेल्या अनेक महिन्यांपासून मला वाटणारी भीती खरी ठरवली.

→ मेंदूतील न्यूरल कनेक्टिव्हिटी ७९ वरून ४२ पर्यंत खाली आली – म्हणजेच ४७% घट झाली. काही सत्रांमध्ये आणि फ्रिक्वेन्सी बँडमध्ये ही घट तब्बल ५५% पर्यंत होती.

→ ८३% विद्यार्थी त्यांनी लिहिलेले एकही वाक्य काही मिनिटांनंतर आठवू शकले नाहीत.

→ त्यांनी एआयचा वापर थांबवला तरी, ज्यांनी कधीच एआय वापरले नाही त्यांच्या तुलनेत त्यांच्या मेंदूची कार्यक्षमता कमीच राहिली.

संशोधकांनी याला "कॉग्निटिव्ह ऑफलोडिंग" म्हटले आहे. मी याला झीज (erosion) होण्याच्या जवळचे काहीतरी म्हणतो. कारण यात खरा धोका शैक्षणिक नाही, तर विकासात्मक आहे.

आपण मुलांना फक्त लिहिण्याचे साधन देत नाही आहोत. आयुष्यभरासाठी आवश्यक असलेल्या मानसिक क्षमता विकसित करण्यापूर्वीच आपण त्यांना शॉर्टकट देत आहोत.

जेव्हा तुमचा मेंदू विचार न करता एखादे काम पूर्ण करायला शिकतो, तेव्हा काय होते? तुम्ही तर्कशक्ती विकसित करत नाही, तर अवलंबित्व विकसित करत आहात.

जेव्हा तुम्ही संघर्ष – जसे की चिंतन, कल्पनांवर विचार करणे – हे काम बाहेरील घटकाला देता, तेव्हा तुम्हाला असे काहीतरी मिळते जे विचारांसारखे वाटते, पण ते विचार नसतात.

आणि जर तुम्ही १२ वर्षांचे असाल? १०? ५? तर तुम्ही लिहायला शिकत नाही. तुम्ही विचार करणे टाळायला शिकत आहात.

भीतीदायक भाग काय आहे? हे काम करते. चांगले गुण मिळतात. वेळ वाचतो. ज्यामुळे याला आव्हान देणे आणखी कठीण होते.

पण शिक्षकांनी एआय-सहाय्यित निबंधांना "आत्म्याशिवायचे" (soulless) असे म्हटले. तो शब्द मला घाबरावतो आहे!

मी एआय विरोधी नाही. मी याच क्षेत्रात काम करतो. पण ज्या गोष्टींची जागा एआय घेत आहे, विशेषतः शिक्षणात, त्याच्या मी पूर्णपणे विरोधात आहे.

आपण इथे कठीण गोष्टी टाळून पोहोचलो नाही. आपण विचार करायला शिकून इथे पोहोचलो. हळूहळू. अपूर्णपणे. आणि कधीकधी वेदनादायकपणे.

पुढच्या पिढीला ही संधी कधीच मिळाली नाही तर काय होईल?

- (डॉ. राधिका यांच्या लिंक्डइन पोस्टवरून साभार)