Friday, December 30, 2022

काळजुगारी - ऋषिकेश गुप्ते

ही आहे अट्टल जुगारी असणाऱ्या चंदू जुगाऱ्याच्या मुलाची अर्थात काली जुगारी याच्या प्रवासाची गोष्ट. जुगारामध्ये सर्वच गोष्टी अनपेक्षित असतात. अनेकदा नशिबाची साथ लागते. म्हणूनच निकाल माहित असून देखील फासे टाकणाऱ्याला प्रत्येक क्षेत्रात जुगारी म्हटले जाते.
या कथेचा नायक हा एक सर्वसामान्य मुलगा आहे. ज्याची आई अनेक वर्षांपूर्वी घरातून पळून गेलेली आहे आणि बापाने लहानपणापासूनच त्याला 'काळजुगारी' व्हायचय, असं मनामध्ये ठसवायला सुरुवात केली आहे. पण 'काळजुगारी' व्हायचं म्हणजे नक्की काय? हे त्यालाही अजून उमजलेले नाही. त्याच्या बापाने देखील त्याला काही सांगितलेले नाही. तो अनेकदा अनाकलनीय प्रसंगातून जातो. नक्की काय चाललंय, कशासाठी चाललय? याचा उलगडा त्याला होत नाही. परंतु जसजसा काळ पुढे सरकत जातो तसतसे जुगारी आणि 'काळजुगारी' म्हणजे काय, याची माहिती त्याला होत जाते. त्याचा बाप एक अट्टल जुगारी होता आणि त्याचं काळजुगारी होण्याचं स्वप्न होतं. पण ते पूर्ण झाले नाही. म्हणूनच आपल्या मुलाने आपला वारसा पुढे चालवावा व काळजुगारी होण्यासाठी आयुष्य पणाला लावावं, अशी त्याची इच्छा होती.
काली जुगारीचा एका सामान्य मुलापासून काळजुगारी होण्यापर्यंतचा प्रवास लेखक ऋषिकेश गुप्ते यांनी थरारकरित्या या लघुकादंबरीमध्ये चितारला आहे. ही एक विस्मय कथा आहे. वाचायला सुरुवात केल्यावर आपण तिच्यामध्ये पूर्णतः गुंतून जातो. एकंदरीत कथेचं चित्र आपल्यासमोर उभं राहतं. सर्व गोष्टी काल्पनिक असल्या तरी खऱ्याखुऱ्या वाटायला लागतात. यातच या विस्मय-कादंबरीचं आणि लेखकाचंही खरं यश आहे. 



Thursday, December 29, 2022

मराठी चित्रपट आणि आयएमडीबी

आयएमडीबी अर्थात 'इंटरनेट मूवी डेटाबेस' म्हणजे जगभरातील सर्व प्रकारच्या सर्व भाषांतील तयार झालेल्या चित्रपटांचा परिपूर्ण शब्दकोश होय! चित्रपटांसंबंधित सर्व प्रकारची माहिती आपल्याला आयएमडीबीच्या संकेतस्थळावर मिळते. शिवाय विविध चित्रपटांना आपण परीक्षण आणि रेटिंग देखील देऊ शकतो. आयएमडीबीवर दर्दी परीक्षक आणि प्रेक्षक आपला अभिप्राय देत असतात. त्यामुळेच इथे दिलेले रेटिंग हे विश्वासार्ह मानण्यात येते. आज सदर संकेतस्थळ तुम्ही उघडून पाहिले तर बहुतांश इंग्रजी चित्रपटांना लाखांमध्ये प्रेक्षकांनी रेटिंग दिले आहे. तसेच बहुतांश बॉलीवूड आणि दक्षिण भारतीय चित्रपटांची रेटिंग देखील दहा हजारांच्या पटीमध्ये प्रेक्षकांनी दिले आहे.
अनेकदा अन्य भाषेतील चित्रपट पाहायचा असेल तर प्रेक्षक आयएमडीबीवरील रेटिंग तपासून पाहतात. त्यावरूनच हा चित्रपट कसा असेल, याचा अंदाज येतो. मागील काही वर्षांपासून मराठी भाषेमध्ये देखील मोठ्या प्रमाणात दर्जेदार चित्रपट निर्मिती होताना दिसत आहे. हे चित्रपट महाराष्ट्रामध्ये बऱ्यापैकी चालतात. परंतु त्यांनी अजूनही मराठी देशाची सीमारेषा ओलांडलेली नाही, असे दिसते. याचे कारण आयएमडीबीचे रेटिंग आहे, असे वाटते.
मराठी प्रेक्षकांनी अजूनही आपल्या भाषेतील दर्जेदार चित्रपटांना बहुसंख्येने रेटिंग आणि अभिप्राय दिलेला नाही. त्यामुळे अन्य भाषेतील प्रेक्षक मराठी चित्रपट जास्त पाहत नाहीत. मराठी लोक मात्र सर्व भाषेतील चित्रपट पाहतात. जर आपल्याला आपल्या चित्रपट इंग्लिश सब-टायटल सह अन्य भागांमध्ये पोहोचवायचे असतील तर अधिकाधिक मराठी प्रेक्षकांनी आपल्या भाषेतील चित्रपटांना आयएमडीबीवर रेटिंग देण्याची नितांत आवश्यकता आहे. जेणेकरून आपल्या कलाकृती सातासमुद्रापार देशातील लोक देखील पाहतील आणि त्यामध्ये त्यांच्या अभिप्रायाचा देखील समावेश होऊ शकेल.


 

Saturday, December 24, 2022

काळे शहर

मंगोलियाच्या पश्चिमेकडील गोबी वाळवंटाच्या मध्यभागी एकेकाळी एक समृद्ध राज्य उभे होते. ते धार्मिक शिक्षणाचे, कलेचे केंद्र आणि व्यापाराचे केंद्र होते.
अनेक मंगोलियन पौराणिक कथांपैकी एका कथेनुसार देवतांच्या पहिल्या वंशजांनी खारा-खोटो हे एक सुंदर आणि समृद्ध शहर वसवले, ज्यामध्ये ऋषी, व्यापारी, शूर सैनिक आणि कुशल कारागीर राहत होते.
खारा-खोतो म्हणजे "काळे शहर"! हा सिल्क रोडवरील मध्ययुगीन टंगुट किल्ला होता, जो १०३२ मध्ये जुयान लेक बेसिनजवळ बांधला गेला होता.
त्याच्या अवशेषांचे निरीक्षण केल्यास ९.१ मीटर-उंचीची तटबंदी आणि ३.७ मीटर-जाड बाह्य भिंती दिसून येतात. ११ व्या शतकात ते पश्चिम झिया व्यापाराचे केंद्र बनले.
द ट्रॅव्हल्स ऑफ मार्को पोलोमध्ये मार्को पोलोने खारा-खोटो या नावाने ओळखल्या जाणाऱ्या एट्झिना किंवा एडझिना नावाच्या शहराच्या भेटीचे वर्णन केले आहे.
हा तटबंदीचा किल्ला १२२६ मध्ये चंगेज खानने प्रथम घेतला होता. त्यानंतर मंगोलांची अंतर्गत भरभराट होत राहिली आणि कुबलाई खानच्या काळात त्याचा विस्तार झाला. सन १३७२ नंतर ते सोडण्यात आले.


 

ज्ञानाची किंमत

झिम्बाब्वेमध्ये एका दरोड्यादरम्यान बँक दरोडेखोर बँकेतील सर्वांना ओरडून म्हणाले: "हलू नका. पैसे देशाचे आहेत. पण जीव तुमचा आहे."

बँकेतील सर्वजण शांतपणे खाली पडले. याला म्हणतात "माइंड चेंजिंग कन्सेप्ट"... परंपरागत विचार पद्धती बदलणे.

जेव्हा एक महिला प्रक्षोभकपणे टेबलावर पडली, तेव्हा दरोडेखोर तिच्यावर ओरडले: "कृपया सभ्यपणे वागा! हा एक दरोडा आहे, बलात्कार नाही!"

याला म्हणतात "व्यावसायिक असणे". फक्त तुम्ही काय करण्यासाठी प्रशिक्षित आहात? यावर लक्ष केंद्रित करा!

जेव्हा बँक दरोडेखोर घरी परतले, तेव्हा धाकटा दरोडेखोर (एमबीए प्रशिक्षित) मोठ्या दरोडेखोराला म्हणाला, "चल आपल्याला किती मिळाले ते मोजू."

यावर मोठा दरोडेखोर म्हणाला: "तू खूप मूर्ख आहेस. इतका पैसा आहे की मोजायला खूप वेळ लागेल. आज रात्री, टीव्हीवरील बातम्या सांगतील की आम्ही बँकेतून किती लुटले!"

याला "अनुभव" म्हणतात. आजकाल कागदी पात्रतेपेक्षा अनुभव महत्त्वाचा!

दरोडेखोर निघून गेल्यानंतर बँक मॅनेजरने बँक सुपरवायझरला त्वरीत पोलिसांना बोलवा असे सांगितले. पण सुपरवायझर त्याला म्हणाले: "थांबा! आपण स्वतःसाठी बँकेतून १ कोटी काढू आणि ते ७ कोटीमध्ये जोडू जे आपण यापूर्वी बँकेतून गहाळ केले होते."

याला "प्रवाहासह पोहणे" असे म्हणतात. प्रतिकूल परिस्थितीला आपल्या फायद्यासाठी रूपांतरित करणे!

सुपरवायझर म्हणाला, "दर महिन्याला दरोडा पडला तर चांगले होईल." याला "किलिंग बोरडम" म्हणतात. तुमच्या नोकरीपेक्षा वैयक्तिक आनंद महत्त्वाचा आहे.

दुसर्‍या दिवशी, टीव्हीच्या बातम्यांमध्ये सांगण्यात आले की, बँकेतून १० कोटी चोरले गेलेत!

दरोडेखोरांनी पैसे मोजले.. मोजले... मोजले, परंतु त्यांना फक्त दोन कोटींच मिळाले होते. दरोडेखोर खूप संतापले, "आम्ही आमचा जीव धोक्यात घालून फक्त २ कोटी चोरले. बँक मॅनेजरने ८ कोटींवर डल्ला मारला. चोर होण्यापेक्षा शिक्षित असणे चांगले आहे, असे दिसते!"

याला म्हणतात "ज्ञानाची किंमत सोन्याइतकी आहे!"

त्या दिवशी बँक मॅनेजर आणि सुपरवायझर सगळे हसत हसत आनंदात होते!!

(संकलित)


 

Sunday, December 18, 2022

अमेरिकन राष्ट्रपतींना पुरून उरलेला झुंजार क्रांतीकारी

सुमारे वीस वर्षांपूर्वी एका प्रश्नमंजुषा स्पर्धेमध्ये आम्हाला प्रश्न आला होता की, सर्वाधिक काळ राज्य करणारा राज्यकर्ता कोण? याचे उत्तर म्हणजे 'फिडेल कॅस्ट्रो' यांचे नाव मी पहिल्यांदाच ऐकलं. तेव्हापासूनच कॅस्ट्रो बद्दलची उत्सुकता मनामध्ये तयार झाली होती. आज अनेक वर्षांनी त्यांच्यावर लिहिलं गेलेलं हे पुस्तक वाचायला मिळालं आणि एका अद्भुत व्यक्तिमत्त्वाचा परिचय झाला. या पुस्तकाच्या शीर्षकामध्येच "अमेरिकन राष्ट्रपतींना पुरून उरलेला झुंजार क्रांतीकारी" असं लिहिलेलं आहे. यातूनच फिडेल कॅस्ट्रो या नावाची महती प्रकट होते. 


क्युबा हा सुमारे एक कोटी लोकसंख्या असलेला आणि जवळपास १०० चौ. किमी क्षेत्रफळाचा देश. परंतु तरीदेखील आपल्या जवळच असणाऱ्या अमेरिकेला फिडेल कॅस्ट्रोच्या मदतीने पाच दशके शह देण्याचे काम त्याने केले. अमेरिकेच्या विरोधात थेट भूमिका घेणाऱ्या लोकांचे आणि देशांचे काय झाले? हे इतिहासामध्ये आपण पाहिलेच आहे. परंतु फिडेल कॅस्ट्रो हा त्याला अपवाद होता. क्युबाच्या सहा दशकांहून अधिक काळ चाललेल्या संघर्षाचा कप्तान तो होता. एका क्रांतिकारकापासून क्युबाचा सर्वेसर्वा बनलेल्या कॅस्ट्रोची ही कहाणी खरोखर प्रेरणादायी अशीच आहे. त्याने सहा दशके क्युबावर केवळ राज्यच केले नाही तर अमेरिकेला नामोहरम केले आणि जगासमोर एका अद्वितीय संघर्षाचे उदाहरण देखील त्याने ठेवले. त्याला अनेकदा मारण्याचा प्रयत्न झाला. त्यातून तो अनेकदा सुदैवाने बचावला देखील. तरीसुद्धा त्याने आपल्या संघर्ष तसूभर देखील कमी केला नाही. त्याच्यातील हे गुणच त्याला इतिहासामध्ये अजरामर करून गेले. कॅस्ट्रोच्या कालखंडामध्ये जवळपास दहा अमेरिकी राष्ट्रपती होऊन गेले. प्रत्येकाचा दृष्टिकोन व नेतृत्वगुण निरनिराळे होते. त्या प्रत्येकाशी झालेल्या संघर्ष देखील वेगवेगळा होता. परंतु फिडेल कॅस्ट्रोने तो अतिशय चलाखीने हाताळण्याचे काम केले.
त्याचा आयुष्याचा प्रवास हा सर्वसामान्यांना आवाक करणार आहे आणि त्याची ही कथा अचंबित करणारी!

Sunday, December 11, 2022

चिनी ड्रायव्हर टेस्ट

मागील आठवड्यामध्ये ट्विटर वरील एका युजरने एक व्हिडिओ पोस्ट केला होता. चीनमध्ये ड्रायव्हिंग लायसन्स मिळवण्यासाठी कोणत्या प्रकारची चाचणी घेतली जाते, हे या व्हिडिओ मधून दाखविण्यात आले होते. तुम्ही जर हा व्हिडिओ बघितला तर तुम्हाला अंदाज येईल की गाडी चालवण्यासाठी लागणारी सर्व कौशल्ये या चाचणीद्वारे कुणालाही तपासता येऊ शकतील. या व्हिडिओची बातमी देखील भारतातील सर्वच इंग्रजी वर्तमानपत्रांनी दिली होती! शिवाय तो चीनमधीलच आहे का याची खात्रीलायक माहिती मात्र कोणत्यात बातमीमध्ये दिलेली नाही.
तसं पाहिलं तर अशा प्रकारची चाचणी भारतामध्ये देखील घ्यायला हवी. परिवहन विभाग हा भ्रष्टाचारामध्ये अव्वल क्रमांकावर आहे. याच कारणास्तव मोठ्या प्रमाणात रस्ते अपघात आपल्या देशात होत असतात. गाडी व्यवस्थित चालवता येत नसली तरी देखील अनेकांजवळ वाहन चालविण्याचा परवाना असतो. शिवाय आपल्या इथे कौशल्यांपेक्षा कागदाला जास्त महत्व दिलं जातं. आठचा आकडा काढणारा कोणीही आपल्या इथे सहज ड्रायव्हर बनून जातो. यावर पुनर्विचार करणे निश्चितच गरजेचे आहे!


 

Friday, December 9, 2022

डॉ. संजय तलबार

"अलार्ड अभियांत्रिकी महाविद्यालय, मारुंजी" चे प्राचार्य डॉ. संजय तलबार म्हणजे एक दिलखुलास व्यक्तिमत्व. सहा वर्षांपूर्वी नांदेडच्या श्री. गुरु गोविंद सिंहजी तंत्रज्ञान संस्थेमध्ये ते कार्य करत असताना माझी त्यांच्याशी ओळख झाली. ते स्वतः इलेक्ट्रॉनिक्स अँड टेलिकम्युनिकेशन मध्ये 'पीएचडी' आहेत. शिवाय अनेक विद्यार्थ्यांनी त्यांच्या मार्गदर्शनाखाली 'पीएचडी' देखील पूर्ण केली आहे. वेगळ्या शाखेचे प्राध्यापक असून देखील सरांना प्रोग्रामिंग मध्ये विशेष रुची आहे. ते सातत्याने नवीन गोष्टी शिकत असतात. म्हणूनच माझ्यासाठी ते प्रेरणास्थानी आहेत. पायथॉन प्रोग्रामिंगवर लिहिलेल्या माझ्या पहिल्या मराठी ई-पुस्तकासाठी सरांना अभिप्राय देण्यासाठी विनंती केली. तेव्हा त्यांनी लगेचच होकार कळविला आणि काही दिवसांमध्येच आपल्या अभिप्रायाचा व्हिडिओ बनवून देखील मला पाठविला. त्या पुस्तकाच्या प्रकाशन सोहळ्यामध्ये आम्ही या व्हिडिओचा समावेश केला होता. त्या त्यातीलच सारांशरुपी अभिप्राय पुस्तकाच्या प्रिंट आवृत्तीमध्ये देखील घेण्यात आलेला आहे. आज सरांना हे पुस्तक स्वहस्ते देताना होणारा आनंद अवर्णनीय होता. माझ्या नवनवीन कार्याला त्यांची त्यांचा सदैव पाठिंबा असतो. या भेटीत देखील त्यांनी दिलेल्या शुभेच्छा व सूचना बहुमूल्य अशा होत्या!


 

Thursday, December 8, 2022

एआय: द फायनल काउंटडाऊन

इतिहास साक्षीदार आहे की, या पृथ्वीवर एका वेळी केवळ एकाच शक्तिशाली प्राण्याने राज्य केले आहे! ज्याकाळी डायनासोरची या जगावर सत्ता चालू होती, त्या काळात मनुष्यप्राणी अस्तित्वात देखील नव्हता. कदाचित डायनोसॉरच्या विनाशानंतर ही पोकळी भरून काढण्यासाठी होमो सेपिअन्स अवतरले असावेत. मनुष्य प्राण्यांमध्ये देखील कमीत कमी सहा प्रजाती अस्तित्वात होत्या. पण त्यातील केवळ होमो सेपियन्स अर्थात हुशार मानव अर्थात आपण शिल्लक राहिलो आहोत! लाखो वर्षांपूर्वी होमो निअँडर्थल मानव नाहीसा झाला आणि राहिले केवळ होमो सेपियन्स.
एकविसाव्या शतकात मनुष्य स्वतःची नवीन प्रजाती निर्माण करू पाहत आहे, ती म्हणजे होमोनाइड रोबोट्स. आर्टिफिशियल इंटेलिजन्स या तंत्रज्ञानाद्वारे मानवी बुद्धिमत्ता संगणकीय बुद्धिमत्तेमध्ये परावर्तित होताना दिसत आहे. याच कारणास्तव यंत्रे देखील मानवाच्या बुद्धिमत्तेची बरोबरी करायला चालली आहेत. त्यांचा सध्याचा वेग पाहता पुढील काही दशकांमध्येच हुबेहूब मानवासारखा यंत्रमानव तयार होईल, यात शंकाच नाही. एका अर्थाने मनुष्यप्राणी आणि यंत्र प्राणी अशा दोन प्राण्यांचे वर्चस्व पृथ्वीवर तयार होईल. परंतु दोघांमधून राज्य कोण करेल? अर्थात संगणकाद्वारे तयार झालेले यंत्र प्राणी निश्चितच आपल्यापुढे एक पाऊल टाकण्याचा प्रयत्न करतील आणि त्यांची यशस्वी होण्याची शक्यता ९९ टक्क्यांपेक्षा अधिक आहे! म्हणजेच आर्टिफिशियल इंटेलिजन्स लवकरच पृथ्वीवर राज्य करण्याची क्षमता राखून आहे, असं दिसून येतं. या सर्व प्रक्रियेचा उहापोह करणारा हा डॉक्युमेंटरीवजा चित्रपट म्हणजे "एआय: द फायनल काउंटडाऊन".
तसं पाहिलं तर ही एक बोधकथा आहे. या चलचित्रांमधून मनुष्याला बोध घेण्यासारखं बरंच काही आहे. नव्या तंत्रज्ञानामुळे आपण विनाशाकडे तर जात नाही ना? या प्रश्नाचे उत्तर तंत्रज्ञान विकसित करताना शोधण्याची नितांत गरज वाटते. शिवाय कोणतीही गोष्ट नियंत्रणाबाहेर जाऊ नये यासाठी योग्य काळजी घ्यायला हवी, हे देखील तितकेच महत्त्वाचे. तंत्रज्ञानाचा उपयोग मानवी जीवन सुकर आणि सुलभ करण्यासाठी होतो आहे. तरीही त्याच्या वापरातील धोके जर संपूर्ण मनुष्यजगताला विनाशाकडे नेणार असतील तर यावर निश्चितच सखोल विचार करणे गरजेचे आहे.
बाकी चलचित्र आणि त्यातील ॲनिमेशन्स हे उत्तमरीत्या बनवलेली आहेत. एकदा तरी नक्की पहाच!  

Ⓒ Ⓐ  तुषार भ. कुटे


 

पायथॉन प्रोग्रामिंगवर कार्यशाळा

नुकतीच पिंपरी चिंचवड तंत्रनिकेतन, पुणे येथे पायथॉन प्रोग्रामिंगवर कार्यशाळा घेतली. यामध्ये द्वितीय वर्ष माहिती तंत्रज्ञानाच्या मुलांनी सहभाग घेतला होता. संगणक प्रोग्रामिंग अनेकांना अतिशय अवघड वाटते. परंतु ती रंजकपणे शिकवल्यास त्यातील रुची वाढण्यास मदत होते. शिवाय कमी वयामध्ये आकलनक्षमता अतिशय उत्तम असते, याची प्रचिती या कार्यशाळेमध्ये आली. विद्यार्थ्यांनी भरभरून प्रतिसाद दिला. तसेच त्यांच्या परीक्षणांवरून मलादेखील पुन्हा नव्या गोष्टी शिकविण्यासाठी ऊर्जा प्राप्त झाली. धन्यवाद!








 

Monday, December 5, 2022

मी, ती आणि चित्रपट

नाशिक मध्ये राहत असताना आम्ही दोघे अर्थात मी आणि आमची पत्नी नियमितपणे प्रत्येक मराठी चित्रपट बघायला जात असू. त्या काळामध्ये एकही मराठी चित्रपट आम्ही चुकवलेला नव्हता. सन २०१५ ची गोष्ट असेल. 'कट्टी-बट्टी' नावाचा मराठी चित्रपट नाशिकच्या सिटी सेंटर मॉल मधील चित्रपटगृहामध्ये लागला होता. सकाळचा खेळ असावा. चित्रपट सुरू होण्याच्या अगदी बरोबर वेळेमध्येच आम्ही चित्रपटगृहासमोर दाखल झालो. परंतु दरवाजा बंद होता. नंतर समजले की आज चित्रपट बघणारे आम्ही दोघेच जण आहोत! त्यामुळे कमीत कमी पाच तिकिटांची विक्री झाल्याशिवाय चित्रपटाचा शो चालू करता येणार नाही, असे आम्हाला सांगण्यात आले. आम्हाला उशीर झाला आहे की काय? अशी धाकधूक वाटत होती ती आता चित्रपट सुरू होईल की नाही? या काळजीमध्ये बदलली गेली. मग वाट पाहण्याशिवाय आमच्यासमोर कुठलाही पर्याय नव्हता.
आमचे नशीब चांगले होते. त्यामुळे आणखी तीन मुलींनी या चित्रपटाची तिकिटे खरेदी केली आणि शो चालू झाला! सर्वात शेवटच्या रांगेमध्ये मध्यभागी आमच्या खुर्च्या होत्या आणि आमच्या बरोबर समोरच्या रांगेमध्ये समोरच्याच खुर्च्यांमध्ये त्या तिघी बसलेल्या होत्या. चित्रपटाचे कथानक फारसे मनोरंजक असे नव्हते. त्यामुळे त्या तिघींची चलबिचल चाललेली आम्हाला दिसली. मध्यंतर झाले आणि त्या तिघीही चित्रपटगृहातून निघून गेल्या व परतल्या नाहीत. आता पूर्ण चित्रपटगृहांमध्ये केवळ आम्ही दोघेच उरलो होतो! त्या स्क्रीनची काळजी घेणारा कर्मचारी एकदा डोकावून बघून गेला. त्याने पाहिले की फक्त दोनच जण हा चित्रपट बघत आहेत. त्यानंतर पूर्ण चित्रपट संपेपर्यंत त्याने चार ते पाच वेळा तरी डोकावले असेल! आता हे दोघे देखील निघून जातील, मग शो थांबवता येईल. या आशेवर तो ये-जा करत होता. पण आम्हाला मात्र चित्रपट पूर्णपणे बघायचाच होता. पूर्ण चित्रपटगृहामध्ये आम्ही दोघे त्या चित्रपटाचा मनमुराद आनंद लुटत होतो. असा अनुभव पुन्हा घ्यायला मिळणार नाही, याची आम्हालाही खात्री होती. म्हणून पूर्णवेळ बसून आम्ही चित्रपट पहिला. तो संपल्यावर बाहेर पडत असताना त्या कर्मचाऱ्याला हास्य वदनाने नमस्कार केला आणि घरी आलो.


 

Saturday, December 3, 2022

एक भेट

मागील आठवड्यामध्ये जुन्नर मधील बेल्हे इथल्या समर्थ महाविद्यालयामध्ये पायथॉन प्रोग्रामिंगच्या व्याख्यानाच्या निमित्ताने जाणे झाले. समर्थ शैक्षणिक संकुलाचे विश्वस्त श्री. वल्लभ शेळके यांची देखील त्यादिवशी भेट झाली. खरंतर या औपचारिक भेटीचे अनौपचारिक संवादामध्ये कसे रूपांतर झाले, ते आम्हाला देखील समजले नाही. वल्लभ शेळके हे इतिहासाचे एक गाढे अभ्यासक होय. त्यांनी इतिहासामध्ये मास्टर्स पदवी देखील प्राप्त केली आहे, हे त्यादिवशी आम्हाला पहिल्यांदाच समजले. आम्ही देखील ऐतिहासिक पुस्तकांचे प्रकाशक आहोत, हे ऐकल्यावर त्यांचा आनंद द्विगुणित झाला. त्यांनी इतिहासातील विविध विषयांवर, ऐतिहासिक व्यक्तिरेखांवर आणि इतिहास संशोधकांवर आमच्याशी सखोल चर्चा केली. यातूनच त्यांच्या एकंदरीत अभ्यासू व्यक्तिमत्त्वाचा आम्हाला देखील अंदाज आला. शिक्षण संस्थेच्या व्यवस्थापन मंडळातील सदस्य इतका अभ्यासू असू शकतो, याचे उदाहरण म्हणजे वल्लभ शेळके होत. वाचनाची आवड असलेल्या या व्यक्तिमत्वाला मी माझे पुस्तक दिले याचा मला देखील मनस्वी आनंद झाला. 

 

Friday, December 2, 2022

चंद्र आहे साक्षीला - देवेन्द्र पुनसे

या अनुवादित कथासंग्रहाची प्रस्तावना विशेष भावते. त्यात लिहिलेलं आहे की, जॉन शिवर म्हणतो "शॉर्ट स्टोरी इज डेड, लॉँग लिव्ह दि शॉर्ट स्टोरी". समकालीन जीवनाची अस्वस्थता, अगतिकता, अतिरेक यातून साऱ्यांचा वेध घेणारा हा अमेरिन कथाकार कथा या वाङ्मयाबद्दल असे उदात्तपणे आपले मत मांडतो. कथा मृत झाली आहे. कथा चिरायू होवो, असे विधान करताना तो कथा या वाङ्मय प्रकाराचे चिरंतन सार सांगून जातो. सत्य हे आहे की, या पृथ्वीवर राहणाऱ्या प्रत्येक मानवी जीवनाची स्वतःची एक कथा असते. पृथ्वीवर पहिला मानव अवतरला तो ही स्वतःची एक कथा घेऊनच. तेव्हा मानव व कथा यांचे नाते चिरंतन नाही अतूट आहे! कथा ही मानवाच्या जीवनातील प्राण आहे, असे म्हणणे जास्त संयुक्तिक ठरते. जगाचा प्रारंभ हीसुद्धा कथाच आहे. अगदी पाषाणयुगातील मानवापासून आजच्या महासंगणकीय युगापर्यंत कथा आपली सोबत करीत आहे.
या कथेला किंबहुना जागतिक कथेचे एक सारांशरुपी चित्रण करणारा हा छोटेखानी कथासंग्रह आहे. जागतिक साहित्यामध्ये कथा हा प्राचीन साहित्य प्रकार मानला जातो. पूर्वी कथाकथनाचा रूपात तो नांदत होता. आजचा कथालेखन हा त्यानंतरचा महत्त्वपूर्ण टप्पा. जगातील विविध देशांमधील प्रतिभासंपन्न कथाकारांच्या कथा या कथासंग्रहामध्ये लेखकाने एकवटविलेल्या आहेत. प्रत्येकाची शैली, रचना, मांडणी वेगवेगळी आहे. त्यातून सदर लेखकाच्या अन्य कथा कशा असतील, याची देखील प्रचिती येते. एडगर ॲलन पो, सर आर्थर कॉनन डायल, अंतोन चेखोव तसेच सत्यजित रे यांसारख्या जागतिक दर्जाच्या कथाकारांच्या कथा आपल्याला वाचायला मिळतात. शिवाय अर्नेस्ट हेमिंग्वे, थीन पे मियंत, गी द मोपांसा यांच्या विविध प्रकारच्या कथांचा समावेश या पुस्तकामध्ये केलेला आहे.
या पुस्तकातून शेरलॉक होम्सची कथा मी पहिल्यांदाच वाचली. शिवाय अंतोन चेखोव या रशियन कथा काराची कथा देखील पहिल्यांदाच वाचावयास मिळाली. जागतिक कथा विश्वामध्ये कोणत्या प्रकारचे विषय हाताळले जातात, याची प्रचिती या कथासंग्रहातून निश्चितच येते. त्यामुळे हे पुस्तक काही वाचनीय असे ठरते.


 

Thursday, December 1, 2022

ल्युसी: मेंदूच्या वापराची कहाणी

माणसाच्या मेंदूमध्ये कोट्यावधी न्यूरॉन असतात. याच न्यूरॉनचा वापर करून मानवाने इतर प्राण्यांपेक्षा अनेक पावले पुढची बुद्धिमत्ता प्राप्त केली आहे. प्रत्यक्षात मनुष्यप्राणी आपल्या मेंदूमधील किती टक्के न्यूरान्सचा वापर करतो? या प्रश्नाचे उत्तर जेव्हा शास्त्रज्ञांनी शोधले तेव्हा त्यांना समजले की आपण फार-फार तर दहा टक्के मेंदू आजवर वापरलेला आहे! जर आपण इतक्या कमी प्रमाणात मेंदू वापरलेला असेल आणि अन्य प्राणी जगताला हेवा वाटेल अशी प्रगती केली असेल तर जेव्हा १००% मेंदू वापरू त्यावेळेस काय होईल? याची कल्पना देखील करवत नाही. याच संकल्पनेवर आधारित असणारा हा हॉलीवुडपट म्हणजे "ल्युसी" होय.
ल्युसी ही एक सर्वसामान्य युवती आहे. चीनमधल्या एका शहरामध्ये ती काम करते. आपल्या प्रियकराने दिलेल्या धोक्यामुळे ती मोठ्या संकटात सापडते. त्यातून बाहेर येण्याचा ती जीवाच्या आकांताने प्रयत्न करत असते. परंतु याच घडामोडींमध्ये तिच्या शरीरात झालेल्या रासायनिक प्रक्रियेमुळे तिच्या मेंदूची क्षमता वाढायला सुरुवात होते. पहिल्यांदा २०% मग २८% नंतर ४०% नंतर ६०% कालांतराने ८० टक्के आणि अखेरीस ती आपल्या मेंदूचा शंभर टक्के वापर करते. या प्रत्येक टप्प्यामध्ये तिचा मेंदू कशा पद्धतीने काम करतो, किंबहुना ती तिच्या मेंदूचा कसा वापर करते? हे अतिशय रंजकपणे चित्रपटामध्ये दाखवलेले आहे.
जेव्हा मेंदू १००% कार्यरत होतो त्यावेळेची स्थिती काहीशी अनाकलनीय आहे. पण चित्रपट विज्ञानातील एक अद्भुतरंजकता आपल्याला दाखवून जातो. विशेष म्हणजे प्रत्येक टप्प्यागणिक तो खिळवून ठेवतो आणि खरोखरच असं झालं तर काय? या प्रश्नाचे उत्तर आपल्याला देत राहतो. काही विज्ञान रंजन मनाला सुखवणारे असतात. काही कल्पना प्रत्यक्षात येण्याजोग्या असतात पण कधी येतील याची खात्री नसते? त्यातीलच ही विज्ञान रंजक कल्पना होय.
भविष्यामध्ये कदाचित आपण देखील आपल्या मेंदूचा शंभर टक्के वापर करण्यास यशस्वी होऊ. त्यावेळेस कदाचित विश्वाची रहस्ये आपल्यासमोर खुली देखील होतील. ...बाकी स्कार्लेट जोहान्सनने ल्युसीची भूमिका अप्रतिम पार पाडली आहे!