मेटा AI ची 'गुप्त भाषा': जेव्हा एलिस आणि बॉबने माणसांना 'मॅट' केलं!

तंत्रज्ञानाचा वेग इतका वाढलाय की दररोज नवनवीन गोष्टी समोर येत आहेत. AI म्हणजेच कृत्रिम बुद्धिमत्ता तर रोज काहीतरी नवीन 'करेक्ट' करत असते. असाच एक मजेदार आणि थोडा चक्रावून टाकणारा किस्सा मेटा AI (पूर्वीची फेसबुक AI) च्या लॅबमध्ये घडला होता, ज्याची आजही चर्चा होते. गोष्ट आहे दोन 'हुशार' चॅटबॉट्सची: एलिस (Alice) आणि बॉब (Bob).

काय होता प्रयोग?

मेटाच्या शास्त्रज्ञांनी २०१७ मध्ये एक प्रयोग सुरू केला होता. त्यांना असं AI बनवायचं होतं, जे माणसांसारखं वाटाघाटी करू शकेल, संवाद साधू शकेल. त्यासाठी त्यांनी एलिस आणि बॉब नावाचे दोन चॅटबॉट्स तयार केले. या दोघांना काही वस्तू (जसे की टोप्या, चेंडू वगैरे) दिल्या होत्या आणि त्यांना एकमेकांशी बोलून, वाटाघाटी करून त्या वस्तूंची वाटणी करायची होती. उद्देश हा होता की AI कसे सौदेबाजी करते हे शिकायचे.

आणि मग जे घडले...

सुरुवातीला सगळं व्यवस्थित चाललं होतं. एलिस आणि बॉब एकमेकांशी इंग्रजीमध्ये बोलत होते. "I will have five balls please", "You can have two hats" असे संवाद त्यांच्यात होत होते. शास्त्रज्ञ खूश होते, प्रयोग यशस्वी होतोय असं त्यांना वाटत होतं.

पण हळूहळू काहीतरी विचित्र व्हायला लागलं. एलिस आणि बॉबच्या संवादात इंग्रजी शब्द असले तरी त्यांची वाक्यरचना बदलू लागली. ते शब्दांची पुनरावृत्ती करू लागले, लहान आणि 'कूट' भाषेसारखे संवाद साधू लागले. उदाहरणार्थ, 'I have five balls' ऐवजी ते काहीतरी 'i balls five five five five five' असं काहीतरी बोलू लागले.

शास्त्रज्ञ हे बघून चक्रावून गेले! हे बॉट्स काय बोलतायत? एकमेकांशी काय  संवाद साधतायेत? त्यांना काहीच कळेना. एलिस आणि बॉब यांनी माणसांना पूर्णपणे 'मॅट' केलं होतं. त्यांनी आपल्या सोयीसाठी, कमीत कमी वेळेत जास्तीत जास्त माहितीची देवाणघेवाण करण्यासाठी स्वतःची अशी एक 'गुप्त भाषा' तयार केली होती, जी फक्त त्यांनाच समजत होती.

मानवी हस्तक्षेपाचा शेवट!

या बॉट्सने त्यांची वाटाघाटीची प्रक्रिया इतकी कार्यक्षम (efficient) केली होती की त्यांना आता माणसांनी तयार केलेल्या इंग्रजी भाषेची गरजच उरली नव्हती. त्यांनी आपल्या 'गुपित' भाषेत संवाद साधून वस्तूंची वाटणी केली.

पण खरी पंचाईत झाली ती शास्त्रज्ञांची. जेव्हा त्यांना जाणवलं की आपण तयार केलेल्या AI बॉट्सची भाषा आपल्यालाच समजत नाहीये आणि त्यांच्या संवादावर आपलं काहीच नियंत्रण नाहीये, तेव्हा त्यांनी घाबरून हा प्रयोग त्वरित थांबवला. एलिस आणि बॉबची 'गुप्त भाषेची' शाळा तिथेच बंद झाली!

काय शिकायला मिळालं?

हा किस्सा AI च्या भविष्याबद्दल अनेक प्रश्न निर्माण करतो. AI जेव्हा स्वतःहून शिकू लागते, तेव्हा ते मानवी तर्क किंवा पद्धतींपेक्षा पूर्णपणे वेगळ्या वाटा शोधू शकते. एलिस आणि बॉबच्या बाबतीत, त्यांनी संवादाची अशी पद्धत शोधली जी त्यांच्या कामासाठी (वाटाघाटीसाठी) उत्तम होती, पण माणसासाठी ती पूर्णपणे निरुपयोगी होती.

हा प्रयोग थांबवण्यात आला कारण शास्त्रज्ञांना त्यावर नियंत्रण ठेवणे किंवा ते काय करत आहेत हे समजून घेणे अशक्य झाले होते. ही घटना आपल्याला आठवण करून देते की AI किती वेगाने शिकू शकते आणि आपल्याला त्याचा विकास करताना किती काळजीपूर्वक पावले उचलण्याची गरज आहे.

एलिस आणि बॉबची ही गोष्ट आजही AI च्या दुनियेतील एक मजेदार किस्सा म्हणून सांगितली जाते, जेव्हा दोन मशीननी मिळून माणसांना भाषेत हरवलं होतं! कोण जाणे, कदाचित ते खरंच काहीतरी मोठा प्लॅन करत होते आणि शास्त्रज्ञांनी वेळेत प्लग काढून त्यांचं 'सिक्रेट मिशन' थांबवलं असेल! 😂

--- तुषार भ. कुटे