खगोलप्रेमींचे लक्ष वेधून घेणारा लघुग्रह: २०२४ YR4

खगोलशास्त्रज्ञांच्या आणि अवकाशप्रेमींच्या नजरा सध्या '२०२४ YR4' नावाच्या एका लघुग्रहावर खिळल्या आहेत. डिसेंबर २०२४ मध्ये शोध लागलेला हा लघुग्रह सुरुवातीला पृथ्वीसाठी संभाव्य धोका मानला जात होता, मात्र आता त्याच्याबद्दलची अधिक अचूक माहिती समोर आली आहे.

शोध आणि वर्गीकरण

२७ डिसेंबर २०२४ रोजी चिलीमधील 'अ‍ॅस्टरॉइड टेरेस्ट्रियल-इम्पॅक्ट लास्ट अलर्ट सिस्टीम' (ATLAS) दुर्बिणीने या लघुग्रहाचा शोध लावला. '२०२४ YR4' हा अपोलो गटातील पृथ्वी-जवळचा लघुग्रह (Near-Earth Asteroid) म्हणून वर्गीकृत करण्यात आला आहे. अपोलो गटातील लघुग्रह सूर्याभोवती फिरताना पृथ्वीची कक्षा ओलांडतात, ज्यामुळे त्यांच्यावर विशेष लक्ष ठेवले जाते.

आकार आणि रचना

सुरुवातीला या लघुग्रहाचा आकार ४० ते ९० मीटरच्या दरम्यान अंदाजित करण्यात आला होता. मात्र, नासाच्या जेम्स वेब स्पेस टेलिस्कोपद्वारे (JWST) केलेल्या अधिक अचूक निरीक्षणानंतर, त्याचा व्यास ५३ ते ६७ मीटर (सुमारे १७४ ते २२० फूट) असल्याचे निश्चित करण्यात आले आहे. हा आकार अंदाजे एका १५ मजली इमारतीएवढा आहे. हा लघुग्रह 'एस-टाइप' (S-type) प्रकारचा असून तो सिलिकेट्स आणि निकल-लोह यांसारख्या खडकाळ पदार्थांनी बनलेला असण्याची शक्यता आहे.

पृथ्वीला धोका?

'२०२४ YR4' च्या शोधानंतर, त्याच्या कक्षेच्या सुरुवातीच्या गणनेनुसार २२ डिसेंबर २०३२ रोजी त्याची पृथ्वीवर आदळण्याची एक अल्पशी शक्यता वर्तवण्यात आली होती. यामुळे त्याला धोक्याची पातळी दर्शवणाऱ्या टोरिनो स्केलवर (Torino Scale) सुरुवातीला '३' मानांकन मिळाले होते, ज्यामुळे जगभरातील खगोलशास्त्रज्ञांचे लक्ष वेधले गेले.

मात्र, त्यानंतरच्या सततच्या निरीक्षण आणि माहितीच्या विश्लेषणानंतर, नासाने स्पष्ट केले आहे की हा लघुग्रह २०३२ मध्ये किंवा त्यानंतर पृथ्वीसाठी कोणताही महत्त्वपूर्ण धोका नाही. त्याच्या कक्षेबद्दल अधिक अचूक माहिती मिळाल्याने पृथ्वीवर आदळण्याची शक्यता नाकारण्यात आली आहे.

चंद्रावर आदळण्याची शक्यता

पृथ्वीला धोका नसला तरी, '२०२४ YR4' आता एका वेगळ्या कारणासाठी चर्चेत आहे. २२ डिसेंबर २०३२ रोजी हा लघुग्रह चंद्रावर आदळण्याची एक लहान पण लक्षणीय शक्यता शास्त्रज्ञांनी वर्तवली आहे. ताज्या माहितीनुसार, ही शक्यता सुमारे ४.३% आहे. जरी हा लघुग्रह चंद्रावर आदळला तरी त्याचा चंद्राच्या कक्षेवर कोणताही परिणाम होणार नाही, असे नासाने स्पष्ट केले आहे.

वैज्ञानिक महत्त्व

'२०२४ YR4' ने पृथ्वीला कोणताही धोका निर्माण केला नसला तरी, या लघुग्रहाने 'प्लॅनेटरी डिफेन्स' म्हणजेच 'ग्रहीय संरक्षण' प्रणालीच्या तयारीसाठी एक उत्तम संधी उपलब्ध करून दिली. एखाद्या संभाव्य धोकादायक खगोलीय वस्तूचा शोध लागल्यापासून तिच्यावर लक्ष ठेवणे, तिच्या कक्षेचे विश्लेषण करणे आणि धोक्याचे मूल्यांकन करणे या सर्व प्रक्रियांचा सराव यानिमित्ताने झाला.

सध्या हा लघुग्रह पृथ्वीपासून दूर गेला असून तो २०२८ पर्यंत दुर्बिणींच्या टप्प्यात येणार नाही. त्यानंतर शास्त्रज्ञ त्याच्यावर पुन्हा निरीक्षणे केंद्रित करतील, ज्यामुळे त्याच्या कक्षेबद्दल आणि चंद्राजवळून जाण्याच्या मार्गाबद्दल अधिक अचूक माहिती मिळू शकेल.

संकलन - तुषार भ. कुटे.