“नंबर्स” संख्यांचं अद्भुत विश्व

अच्युत गोडबोले सहलिखित “गणिती” हे पहिले पुस्तक काही महिन्यांपूर्वी वाचनात आले. गणितातील बहुतांश संकल्पना अतिशय उत्तमरीत्या या पुस्तकांमध्ये मांडलेल्या होत्या. त्यानंतर थोड्याच कालावधीमध्ये त्यांचे सहलिखित पुढचे पुस्तक “स्टॅटिस्टिक्स” अर्थात संख्याशास्त्र हे देखील वाचुन झाले. डेटा सायन्सचा अभ्यास करत असल्याने या पुस्तकाची उपयुक्तता माझ्यासाठी खूप काही होती. परंतु या पुस्तकातील तांत्रिक संज्ञा अजूनही इंग्रजाळलेल्या भासल्या. याच शृंखलेतील गणित विषयावर लिहिले गेलेले ‘नंबर्स’ हे पुस्तक नुकतेच वाचनात आले.
गणित आणि संख्याशास्त्र यामध्ये नक्की काय फरक आहे? याचे उत्तर हे पुस्तक देते. सुरुवातीला गणिती या पुस्तकांमधील बऱ्याच संकल्पना पुन्हा एकदा वाचनामध्ये आल्या. परंतु खऱ्याखुऱ्या अर्थाने नंबर्सची सुरुवात झाल्यानंतर हे पुस्तक उत्तमरीत्या संख्यांची लय पकडते. संख्यांचा अद्भुत विश्व आपल्यासमोर उभे करते. शून्यापासून अनंतापर्यंतच्या संख्या तसेच गणिती संकल्पनांचा अभ्यासपूर्ण आणि रंजक वेध घेताना बऱ्याचदा आपल्या मेंदूचा कस देखील लागतो. पण गणित सोपे आहे, ही भावना मनात ठेवली तर सर्वच संकल्पना सहजपणे समजायला लागतात. इन्फिनिटी, पाय, यूलर्स समीकरण, प्राईम नंबर, फिबोनाची क्रमिका, लॉगॅरिथम अशा विविध संकल्पना उत्तमरीत्या या पुस्तकामध्ये मांडलेल्या आहेत. गणिताला अनुभवाची आणि उपयोगाची जोड दिली तर ते लवकर समजते. हेच या पुस्तकाने सिद्ध केले आहे. विशेष म्हणजे शुभ आणि अशुभ संख्या नावाच्या प्रकरणांमध्ये मनुष्य संख्यांना कसा घाबरतो याचे रंजक वर्णन आपल्याला वाचायला मिळते. जगभरामध्ये अनेक संख्या अशुभ मानल्या जातात. अर्थात अनेकांच्या अनुभवातून हे आलेले आहे. यातूनच न्यूमरोलॉजी या विषयाचा उदय झाला. आजही भारतामध्ये लाखो लोक यावर विश्वास ठेवतात. एका अर्थाने गणिताला देखील अंधश्रद्धेमध्ये ओढण्याचा हा प्रकार आहे.
संख्यांच्या गमतीजमती आणि रंजक गणिती कोडी ही दोन प्रकरणे अतिशय सुरेख वाटली. कालीन रूम संख्या कापरेकर स्थिरांक, अपरिमेय संख्या, नऊ ची गंमत, ७२ चा नियम, २२ नावाची गुणसंख्या, पायथागोरिअन त्रिकुट, मित्र संख्या, परिपूर्ण संख्या, पास्कल त्रिकोण, रामानुजन-हार्डी नंबर, जादूचे चौकोन, कटपयादी पद्धत, गणेश गुणाकार अशा विविध रंजक गणिती गोष्टी या प्रकरणांमध्ये आपल्याला खिळवून ठेवतात. रंजक गणिती कोडी ही आपल्याला मेंदूला चालना द्यायला लावतात. अनेक गोष्टींमध्ये गणित विचार करायला भाग पाडतं. अर्थात जगाची एकंदरीत रचनाच गणितावर आधारलेली आहे, हे आपल्याला समजून घेता येतं.
डॉ. विद्यागौरी प्रयाग आणि अच्युत गोडबोले यांनी महत्प्रयासाने या पुस्तकाची मांडणी केलेली आहे. हे प्रत्येक प्रकरणामध्ये दिसून येतं. गणित आवडणाऱ्यांसाठी आणि विशेषत: गणित न आवडणाऱ्यांसाठी हे पुस्तक निश्चितच वाचनीय असंच आहे!

--- तुषार भ. कुटे

#मराठी #पुस्तक_परीक्षण #गणित #इतिहास