टेस्ला डोजो: कृत्रिम बुद्धिमत्तेच्या क्षेत्रातील एक क्रांतिकारी महासंगणक

सध्याच्या युगात तंत्रज्ञान हे कल्पनेपेक्षा वेगाने पुढे जात आहे आणि या शर्यतीत एलन मस्क यांची 'टेस्ला' ही कंपनी नेहमीच आघाडीवर असते. टेस्लाने केवळ इलेक्ट्रिक कारच्या जगातच क्रांती केली नाही, तर आता त्यांनी 'आर्टिफिशियल इंटेलिजन्स' म्हणजेच कृत्रिम बुद्धिमत्तेच्या क्षेत्रातही एक मोठी झेप घेतली आहे. या महत्त्वपूर्ण प्रकल्पाचे नाव आहे 'टेस्ला डोजो'. डोजो हा टेस्लाचा स्वतःचा एक शक्तिशाली सुपर कॉम्प्युटर (महासंगणक) आहे, जो प्रामुख्याने त्यांच्या स्वयंचलित कार प्रणालीला अधिक सुरक्षित आणि बुद्धिमान बनवण्यासाठी तयार करण्यात आला आहे. सर्वसामान्यांना समजेल अशा भाषेत सांगायचे तर, डोजो हा टेस्लाच्या गाड्यांचा 'शिक्षक' आहे, जो त्यांना मानवासारखे किंवा त्याहून अधिक सुरक्षितपणे गाडी चालवण्याचे प्रशिक्षण देतो.

डोजोची निर्मिती करण्याची मूळ गरज समजून घेण्यासाठी आपल्याला टेस्लाच्या गाड्या कशा काम करतात हे आधी समजून घ्यावे लागेल. टेस्लाच्या लाखो गाड्या जगभरात फिरत आहेत आणि त्या प्रत्येक क्षणी रस्त्यावरील व्हिडिओ रेकॉर्ड करत असतात. या गाड्यांना 'फुल सेल्फ ड्रायव्हिंग' (FSD) म्हणजेच पूर्णपणे स्वयंचलित बनवण्यासाठी, त्यांना रस्त्यावरील परिस्थिती, इतर वाहने, पादचारी आणि ट्रॅफिक सिग्नल ओळखणे शिकावे लागते. हे शिकण्यासाठी त्यांना लाखो तासांचे व्हिडिओ फुटेज बघावे लागते आणि त्यातून शिकावे लागते. ही प्रक्रिया मानवी मेंदूच्या न्यूरल नेटवर्कसारखी असते. मात्र, एवढ्या प्रचंड प्रमाणात डेटाचे विश्लेषण करण्यासाठी आणि त्यातून शिकण्यासाठी सध्याचे सामान्य सुपर कॉम्प्युटर पुरेसे ठरत नव्हते किंवा त्यांना खूप जास्त वेळ लागत होता. या समस्येवर मात करण्यासाठी टेस्लाने बाजारातील इतर चिप्स वापरण्याऐवजी स्वतःचा, खास या कामासाठी बनवलेला महासंगणक विकसित करण्याचा निर्णय घेतला, ज्याला त्यांनी 'डोजो' असे नाव दिले.

डोजोचे सर्वात महत्त्वाचे वैशिष्ट्य म्हणजे त्याची रचना आणि त्यामध्ये वापरलेली 'D1' नावाची चिप. इतर संगणकांमध्ये वापरल्या जाणाऱ्या ग्राफिक्स प्रोसेसिंग युनिट्स (GPU) पेक्षा ही चिप वेगळी आहे. टेस्लाने ही चिप खास मशीन लर्निंगच्या कामासाठी डिझाइन केली आहे. जेव्हा अशा हजारो D1 चिप्स एकत्र जोडल्या जातात, तेव्हा एक प्रचंड शक्तिशाली यंत्रणा तयार होते, जिला 'ट्रेनिंग टाइल' म्हटले जाते. या रचनेमुळे संगणकाची माहितीवर प्रक्रिया करण्याची गती कित्येक पटींनी वाढते. सोप्या भाषेत सांगायचे तर, जे काम करण्यासाठी इतर सुपर कॉम्प्युटरला काही महिने लागू शकतात, तेच काम डोजो काही दिवसांत किंवा तासांत पूर्ण करू शकतो. यामुळे टेस्लाच्या गाड्यांच्या सॉफ्टवेअरमध्ये सुधारणा करण्याचा वेग प्रचंड वाढला आहे.

या महासंगणकाचे मुख्य काम व्हिडिओ डेटाचे विश्लेषण करणे हे आहे. जेव्हा टेस्लाची गाडी रस्त्यावर चालते, तेव्हा तिचे कॅमेरे सभोवतालचे दृश्य टिपत असतात. हा डेटा डोजोकडे पाठवला जातो. डोजो या व्हिडिओमधील प्रत्येक घटकाला लेबल लावतो, म्हणजे हे झाड आहे, ही दुसरी गाडी आहे, हा माणूस आहे हे ओळखतो. त्यानंतर तो या वस्तूंच्या हालचालीचा अंदाज घेतो. उदाहरणार्थ, एखादा चेंडू रस्त्यावर आला तर त्यामागे मूल धावत येऊ शकते, हे समजण्याची क्षमता गाड्यांमध्ये विकसित करणे हे डोजोचे काम आहे. याला 'कॉम्प्युटर व्हिजन' असे म्हणतात. डोजोमुळे टेस्लाच्या गाड्या आता केवळ द्विमितीय (2D) प्रतिमांवर अवलंबून न राहता त्रिमितीय (3D) आणि कालसापेक्ष (Time) अशा '4D' डेटावर प्रक्रिया करू शकतात. यामुळे गाडी चालवतानाचे निर्णय अधिक अचूक होतात.

डोजो प्रकल्प केवळ गाड्यांपुरता मर्यादित नाही. भविष्यात याचा उपयोग टेस्लाच्या 'ऑप्टिमस' या ह्युमनॉइड रोबोटला प्रशिक्षित करण्यासाठी देखील होणार आहे. जसा हा संगणक गाड्यांना रस्ते आणि रहदारी समजण्यास मदत करतो, तसाच तो रोबोट्सना मानवी जगातील कामे करण्यास, वस्तू उचलण्यास आणि चालण्यास शिकवेल. एलन मस्क यांच्या मते, डोजोची क्षमता इतकी अफाट आहे की भविष्यात टेस्ला ही सेवा इतर कंपन्यांनाही देऊ शकते. ज्याप्रमाणे अॅमेझॉन वेब सर्व्हिसेस (AWS) आज जगातील अनेक कंपन्यांना क्लाउड कम्प्युटिंगची सेवा देते, तसेच टेस्ला भविष्यात 'डोजो ॲज अ सर्व्हिस' सुरू करू शकते. यामुळे इतर कंपन्यांना त्यांची एआय मॉडेल्स प्रशिक्षित करण्यासाठी डोजोच्या शक्तीचा वापर करता येईल.

तांत्रिकदृष्ट्या डोजोमध्ये बँडविड्थ आणि लेटन्सी (माहिती पोहोचण्यास लागणारा वेळ) यावर खूप काम करण्यात आले आहे. संगणकाच्या विविध भागांमध्ये माहितीची देवाणघेवाण जितक्या वेगाने होईल, तितका तो संगणक वेगवान ठरतो. डोजोमधील विशेष कनेक्टर आणि वायरिंगमुळे माहितीचा प्रवाह अत्यंत सुलभ होतो. यामुळेच हा जगातील सर्वात शक्तिशाली एआय ट्रेनिंग सुपर कॉम्प्युटर मानला जातो. यासाठी लागणारी वीज आणि कुलिंग सिस्टीम (थंड ठेवण्याची यंत्रणा) देखील अत्यंत प्रगत स्वरूपाची आहे, जेणेकरून हा महासंगणक रात्रंदिवस न थांबता काम करू शकेल.

थोडक्यात सांगायचे तर, टेस्ला डोजो हा केवळ एक हार्डवेअरचा तुकडा नाही, तर तो कृत्रिम बुद्धिमत्तेच्या इतिहासातील एक महत्त्वाचा टप्पा आहे. मानवावर अवलंबून न राहता सुरक्षितपणे गाडी चालवणारी वाहने तयार करण्याचे जे स्वप्न जगाने पाहिले आहे, ते प्रत्यक्षात आणण्यासाठी डोजोची भूमिका निर्णायक ठरणार आहे. डेटाचा अफाट साठा आणि त्यावर वेगाने प्रक्रिया करण्याची क्षमता यामुळे टेस्ला केवळ एक कार कंपनी न राहता, जगातील सर्वात मोठी एआय आणि रोबोटिक्स कंपनी बनण्याच्या दिशेने वाटचाल करत आहे. डोजोमुळे भविष्यातील प्रवास अधिक सुरक्षित, वेगवान आणि बुद्धिमान होईल, यात शंका नाही.

--- तुषार भ. कुटे