वाचन प्रेरणा दिवस 2024

सन २०१५ पासून डॉ. एपीजे अब्दुल कलाम यांची जयंती महाराष्ट्रामध्ये ‘वाचन प्रेरणा दिवस’ म्हणून साजरी केली जाते. पहिल्याच वर्षापासून आम्ही देखील हा दिवस विविध शाळांमध्ये पुस्तक वाचन आणि वाटपाच्या कार्यक्रमाने साजरा करत आलो आहोत. या निमित्ताने पुणे जिल्ह्यातील ग्रामीण भागात असलेल्या प्राथमिक मराठी शाळांमध्ये जाऊन आम्ही विविध विषयांवरील पुस्तकांचे वितरण करतो. बालवयातच मुलांना शाळेमध्ये सहज पुस्तके उपलब्ध व्हावी आणि अवांतर वाचनाची गोडी निर्माण व्हावी, या दृष्टिकोनातून आम्ही विविध बालसाहित्य शाळांना देत असतो.

यावर्षी पुण्यापासून शंभरपेक्षा अधिक किलोमीटर अंतरावर असणाऱ्या निगडाळे गावातील दोन शाळांची आम्ही निवड केली. पुणे जिल्ह्यातील आंबेगाव तालुक्यात सह्याद्रीच्या कुशीत आणि भीमाशंकराच्या अभयारण्यात वसलेले निगडाळे हे गाव होय. अतिदुर्गम भागात असल्याने येथे सुखसोयी अन सुविधांची वानवाच आहे. शाळांचा पटदेखील फार मोठा नाही. परंतु मुलांचा उत्साह आणि शिकण्याची इच्छा मात्र वाखाणण्याजोगी आहे. सातत्याने कोसळणाऱ्या पावसाळी प्रदेशात हा भाग येतो. म्हणूनच शाळेची इमारत देखील पावसाच्या पाऊल खुणा झेलत उभी असल्याची दिसली. पावसाचे चारही महिने धुक्यामध्ये असणारा हा परिसर. अशा खडतर परिस्थितीमध्ये इथली मुले शिक्षण घेत आहेत. आज पुस्तके वाटपाच्या निमित्ताने त्यांच्याशी संवाद साधण्याचा योग आला. पुण्यावरून कोणीतरी पाहुणे आपल्याला पुस्तके भेट देण्यासाठी आलेली आहेत, याचा आनंद त्यांच्या चेहऱ्यावर ओसंडून वाहत होता. पुस्तके वाटप झाल्यानंतर लगेचच ती वाचण्याची लगबग भारावून टाकणारी होती. दरवर्षीप्रमाणे याही वर्षी योग्य शाळेच्या आणि मुलांच्या हातात वाचन संस्कृतीची आयुधे देत आहोत, याचे समाधान वाटले.

या शाळांतील शिक्षकांचे देखील कौतुक करावे तितके कमीच आहे. रोजचा जवळपास सत्तर किलोमीटरचा प्रवास करत ते शाळेमध्ये येतात. मुलांना शिक्षणाचे धडे गिरवायला शिकवतात. त्यांनी केलेली शाळेची सजावट देखील कौतुकास्पद होती. त्यांनी शाळेसाठी विविध सामाजिक संस्थांकडून अनेक उपकरणे देखील प्राप्त केलेली होती. त्याचा उपयोग मुलांच्या शिक्षणासाठी ते उत्तमरीत्या करतात, हे देखील प्रशंसनीय होते. 

 

 

वाचनवेडी ज्ञानू

जवळपास दोन वर्षांपूर्वीची गोष्ट आहे. ज्ञानेश्वरीला कांजण्या झाल्या होत्या म्हणून आम्ही तिला घेऊन डॉक्टरांकडे गेलो. डॉक्टरांनी तपासून निदान केले, औषधे दिली आणि तिला सांगितले, 'आता आठवडाभर आराम करायचा आणि छान टीव्ही बघत बसायचं'. यावर तिने डॉक्टरांना सांगितले की, 'आमच्याकडे टीव्ही नाही मी पुस्तके वाचत असते'. तिच्या बोलण्याने डॉक्टर आश्चर्यचकित झाले. कदाचित त्यांना आजवर असं कोणीही भेटलं नसेल की ज्याच्या घरी टीव्ही नाही आणि घरातील लहान मुल पुस्तके वाचत असते. डॉक्टरांनी देखील शाबासकीची थाप ज्ञानेश्वरीला दिली.
ती दोन वर्षाची असल्यापासून तिची आई तिला विविध पुस्तकांमधील गोष्टी वाचून दाखवायची. तेव्हाच तिला बऱ्याच गोष्टी पाठ झाल्या होत्या. तीला जेव्हापासून अक्षर ओळख झाली तेव्हापासूनच हळूहळू वाचायची गोडी वाढत गेली. घराच्या भिंती पुस्तकांनी भरलेल्या होत्या. शिवाय तिच्या आईला आणि मलाही वाचनाची आवड असल्याने तिच्या आजूबाजूला तसं वातावरण तयार होत होतं. आई-बाबा बहुतांश वेळा वाचताना दिसायचे. त्यामुळे तिला देखील पुस्तके वाचनाची गोडी लागत गेली. शिवाय मातृभाषेतूनच शिकत असल्याने तिला अजूनच सोपे झाले. मग आम्ही देखील तिच्यासाठी पुस्तकांची खरेदी करू लागलो. तिला पुस्तकांच्या दुकानात घेऊन जाऊ लागलो. पुस्तक प्रदर्शनामध्ये बालसाहित्य दाखवू लागलो. ती देखील मनसोक्तपणे पुस्तकांची खरेदी करत होती आणि सर्व पुस्तके वाचून काढत होती. आज आमच्या पुस्तकांच्या कपाटामध्ये तिची देखील शंभरहून अधिक पुस्तके आहेत. तिच्या कपड्यांइतकीच किंबहुना त्यापेक्षा अधिक खरेदी ही पुस्तकांची होते!
घरामध्ये टीव्ही नसल्याचा हा खूप मोठा फायदा आम्हाला झाला. विरंगुळा म्हणून ती पुस्तके वाचू लागली. तिला कधीकधी काही शब्द समजायचे नाहीत. मग ती आम्हाला विचारायची. यातून तिचा शब्दसंग्रह देखील वाढत गेला. आजही ती कधीकधी असे विशिष्ट शब्द वाक्यांमध्ये प्रयोग करून आमच्याशी बोलत असते. अनेकदा तिची वाक्यरचना ऐकून त्रयस्थ व्यक्ती देखील आश्चर्यचकित होते. ही सर्व वाचनाची किमया आहे. अनेकांना असंही वाटतं की, या मुलीला किती अभ्यास असतो. ती सदानकदा अभ्यासच करत असते. आजकाल कोणतीच मुले अवांतर वाचत नसल्याने बहुतांश जणांचा हा भ्रम होणं साहजिकच आहे!
बाहेर कुठेही फिरायला गेलो तरी तिच्या पिशवीमध्ये तीन-चार पुस्तके असतातच. प्रवासात गाडीमध्ये देखील ती पुस्तके वाचत बसते. रोज रात्री झोपताना पुस्तक वाचन करणे, हाच तिचा सर्वात मोठा छंद आहे. आम्ही दोघेही वाचत असलो की ती देखील आमच्यामध्ये सामील होते. कोणते पुस्तक वाचले आहे, कोणते वाचले नाही, तसेच कोणत्या पुस्तकात कोणती गोष्ट आहे, हे देखील तिच्या व्यवस्थित ध्यानात आहे.
यावर्षीपासून तर ती पुस्तकांवरचा आपला अभिप्राय देखील द्यायला लागली आहे. तिची सर्जनशीलता विकसित व्हायला लागली आहे. अर्थात वाचनामुळेच ती आता स्वतः स्वतःच्या मनाने लिहू देखील लागली आहे! मागच्या काही महिन्यात तिने स्वरचित कविता देखील केल्या आहेत. स्वतःच्या कथा कवितांचे पुस्तक तिच्या आईने प्रकाशित करावे, अशी देखील तिची मनोकामना आहे. तिच्या वाचन वेडाचीच ही परिणीती आहे असे आम्हाला वाटते.
मागच्या नऊ वर्षांपासून आम्ही वाचन प्रेरणा दिनी विविध शाळांमध्ये पुस्तके वाटपाचा कार्यक्रम करतो. ज्ञानेश्वरी एक वर्षाची असल्यापासून तिला देखील आम्ही या कार्यक्रमांमध्ये नेत असतो. यातून तिला पुस्तकांचे वाचनाचे महत्त्व समजते. त्यातूनच विचारांची आणि मनाची समृद्धी देखील येते. याची जाणीव तिला हळूहळू होऊ लागली आहे.
आजच्या वाचन प्रेरणा दिनी तिच्या वाचनवेडाची ओळख व्हावी आणि इतरांनाही प्रेरणा मिळावी...  हाच या पोस्टचा मुख्य उद्देश.

 

दोन कथा ऐका...

दोन कथा ऐका...

1. नोकियाने अँड्रॉइडला नाकारले
2. 'याहू'ने गुगलला नकार दिला

कथा संपली!

शिकलेले धडे:
1. जोखीम घ्या
2. बदल स्वीकारा
3. जर तुम्ही वेळेनुसार बदलण्यास नकार दिला तर तुमचा नाश होईल!

आणखी २ कथा

1. फेसबुकने व्हॉट्सअॅप आणि इंस्टाग्राम विकत घेतले
2. 'मिंत्रा' ने जबॉन्ग विकत घेतले, फ्लिपकार्टने मिंत्रा आणि नंतर वॉलमार्टने फ्लिपकार्ट विकत घेतले

कथा संपली

शिकलेले धडे:
1. इतके शक्तिशाली व्हा की तुमचे प्रतिस्पर्धी तुमचे सहयोगी बनतील.
2. वरच्या स्थानावर पोहोचा आणि नंतर स्पर्धा काढून टाका.

2 आणखी कथा

1. कर्नल सँडर्स यांनी वयाच्या 65 व्या वर्षी KFC सुरू केले
2. जॅक मा, ज्यांना KFC मध्ये नोकरी मिळू शकली नाही, त्यांनी अलीबाबाची स्थापना केली

कथा संपली

शिकलेले धडे:
1. वय फक्त एक संख्या आहे
2. जे प्रयत्न करत राहतात तेच यशस्वी होतात

शेवटचे पण अतिशय महत्वाचे,

1. फेरारीचे संस्थापक एन्झो फेरारी यांनी ट्रॅक्टर मालकाचा अपमान केला
2. ट्रॅक्टर मालकाने लॅम्बोर्गिनीची स्थापना केली

कथा संपली

शिकलेले धडे:
1. कधीही कोणालाही कमी लेखू नका
2. यश हा सर्वोत्तम बदला आहे

सर्वांचा आदर करा !!
तुमचा वेळ हुशारीने गुंतवा !!
मेहनत करत रहा !!
शिकत रहा आणि वाढत रहा !!

तुमची वेळ येईल !

(संकलित)
- तुषार कुटे

 

वाचन प्रेरणेचे एक पाऊल

आजच्या डिजिटल तंत्रज्ञानाच्या युगात वाचनसंस्कृती रुजवावी, या हेतूने भारत सरकारने 2015 पासून भारताचे लोकप्रिय माजी राष्ट्रपती डॉक्टर ए. पी. जे. अब्दुल कलाम यांच्या जयंतीला अर्थात 15 ऑक्टोबरला वाचन प्रेरणा दिवस साजरा करण्याचा निर्णय घेतला. आजही सर्व मराठी शाळांमध्ये हा दिवस साजरा केला जातो. वाचनाची संस्कृती रुजावी आणि वाचनसंस्कृती वाढवावी, ही केवळ सरकारच नव्हे तर आपल्या सर्वांची जबाबदारी आहे. असेच उद्दिष्ट लक्षात घेऊन मी आणि माझी पत्नी मागच्या चार वर्षांपासून विविध मराठी शाळांमध्ये वाचन प्रेरणा दिवस साजरा करतो. सदर उपक्रमांतर्गत विविध गरजू मराठी शाळांना आम्ही चरित्रपर, प्रेरणादायी, गोष्टींची, कवितांची, कोड्यांची, सुलभ विज्ञानाची तसेच अभ्यासक्रमातील पुस्तके भेट स्वरूपात देत असतो. साधारणतः 80 ते 90 पुस्तके या संचात असतात. विद्यार्थ्यांना शालेय वयातच छोट्या-छोट्या पुस्तकांमधून अवांतर वाचनाची गोडी लागावी व त्यातूनच त्यांची ज्ञानसमृद्धी व्हावी, हा आमचा या उपक्रमाचा मुख्य हेतू आहे. सण 2015 पासून नाशिकच्या एका मराठी शाळेतून आम्ही ही सुरुवात केली होती. यावर्षी सदर उपक्रमाची व्याप्ती वाढवून आम्ही तीन शाळांपर्यंत पोहोचणार आहोत.
हे सर्व इथे लिहिण्याचा उद्देश असा की आपणही आपल्या परीने आपल्या जवळच्या शाळेत सदर उपक्रम राबवू शकता. मराठी वाचन संस्कृती वाढविण्याच्या दृष्टीने आपले योगदान निश्चितच बहुमूल्य राहणार आहे.

वाचन प्रेरणा दिवस - 2018

दर वर्षी प्रमाणे मितू स्किलॉलॉजिस तर्फे डॉ. ए. पी. जे. अब्दुल कलाम यांची जयंती अर्थात वाचन प्रेरणा दिवस साजरा करण्यात आला. यंदाचा चौथ्या वाचन प्रेरणा दिवसाच्या निमित्ताने चिंचवडच्या प्रज्ञा विद्या मंदिर शाळेत विविध माहितीपर व चरित्रपर पुस्तकांचे वाटप विद्यालयात करण्यात आले. या निमित्ताने संस्थेचे संचालक, मुख्याध्यापिका तसेच शिक्षक वर्ग आणि कंपनी तर्फे रश्मी थोरवे (व्यवस्थापकीय संचालक), तुषार कुटे ( संशोधक व प्रशिक्षक) व अनिकेत थोरवे (सॉफ़्टवेयर डेव्हलपर व संशोधक ) उपस्थित होते.

वाचन प्रेरणा दिवस - 2016

मागील वर्षीप्रमाणे याहीवर्षी डॉ. ए. पी. जे. अब्दुल कलाम यांची जयंती अर्थात 'वाचन प्रेरणा दिवस' आम्ही शाळेत साजरा केला. यावेळेस शाळा होती जिल्हा परिषद प्राथमिक शाळा, नाणोली (ता. मावळ, जि. पुणे). कामशेत पासून सात किलोमीटर डोंगराच्या पायथ्याशी वसलेलं हे छोटं खेडं अन ग्रुप ग्रामपंचायत असलेलं गाव. डोंगरराजींच्या निसर्गरम्य परिसरात गावाची शाळा आहे. सातवी पर्यंतच्या शाळेतील पटसंख्या जास्तीत जास्त साठ. आम्ही पोहोचलो तेव्हा 'वाचन प्रेरणा दिवसाची' सुरवात झालेली होती. पहिलीपासूनची मुलं वाचनात दंग होऊन गेलेली... रांगेत शिस्तीत बसलेली. मी आल्यावर जराही विचलीत न होता पुस्तके एकाग्रतेने वाचणारी. तेव्हाच त्यांने मन जिंकून घेतलं होतं. कार्यक्रमाला सुरुवात झाल्यानंतर त्यांनी त्यात उत्साहाने भाग घेतला. एक गोष्ट ध्यानात आली की, ही मुलं हुशार आहेत फक्त त्यांना घरून हवा तसा पाठिंबा मिळत नसावा. अर्थात तेही साहजिकच. शहरातील मुलांकडे अतिलक्ष देण्याची संस्कृती त्यांच्याकडं पोहोचली नसावी. इंग्रजीचे ज्ञानही त्यांना चांगलं आहे. आपल्या पाठिंब्याची याच मुलांना खरोखरच गरज आहे, याची जाणीव झाली. मराठी माध्यमाच्या शाळांसाठी सरकारने बऱ्याच उत्तम योजना आणल्यात. शिक्षकही चांगले आहेत. पण, पालकांची मनःस्थिती आड येते. ग्रामीण भागात शाळाबाह्य मुले शिक्षकांना अक्षरशः पकडून आणावी लागतात. ही परिस्थिती सुधारण्यासाठी व देशाची भावी पिढी सक्षम होण्यासाठी सर्वांच्या प्रयत्नांची खरी गरज आहे. ग्रामीण शाळांमधील मुलं व त्यांनाच समंजस समाजाच्या पाठिंब्याची आवश्यकता आहे. हा पाठिंबा केवळ आर्थिक मदतीने होणार नाही तर त्यांना आपला वेळ दिल्यानेही पूर्ण होऊ शकतो. आजच्या 'इंटरनॅशनल' मुलांप्रमाणे ही मुलं रट्टा मारणारी नाहीत. त्यामुळे ज्ञानाधारित पिढी घडविण्यासाठी त्यांना योग्य मार्गदर्शनाची गरज भासते. कलाम सरांच्या वाढदिवशी अशा विद्यार्थ्यांशी बोलण्याचे भाग्य मला लाभले, त्यामुळे दिवस सत्कारणी लागला असेच म्हणावे लागेल.