पॉइंट नीमो

पॅसिफिक महासागरातील "पॉइंट नीमो" हे पृथ्वीवरील सर्वात दुर्गम स्थळ आहे — जे अंटार्क्टिकाहून २,६८७ किमी अंतरावर स्थित आहे. १९९२ मध्ये शोधले गेलेले हे स्थळ इतकं दुर्गम आहे की, आंतरराष्ट्रीय अंतराळ स्थानकावर असलेले अंतराळवीर, जे पृथ्वीपासून ४१७ किमी उंचीवर कक्षेत फिरत असतात... ते येथे असलेले सर्वात जवळचे शेजारी असतात!

"अंतराळयान स्मशानभूमी" म्हणून ओळखले जाणारे हे स्थान आहे. इथे निरुपयोगी उपग्रह आणि अंतराळ कचरा सुरक्षितपणे महासागरात फेकला जातो. १९९७ मध्ये शोधलेल्या गूढ "ब्लूप" ध्वनीसाठी देखील हे प्रसिद्ध आहे. ह्या ध्वनीला समुद्राखालील हिमनगांच्या हालचालींशी जोडले गेले आहे.

सारांश... आपली पृथ्वी किती विशाल आणि गूढ आहे. 🌍💙

 

ब्रीफ आन्सर्स टू दि बिग क्वेश्चन्स

#पुस्तक_परीक्षण
📖 ब्रीफ आन्सर्स टू दि बिग क्वेश्चन्स
✍️ स्टीफन हॉकिंग (अनुवाद प्रणव सखदेव)
📚 मंजुल पब्लिशिंग हाऊस

वर्षानुवर्षे असणाऱ्या विज्ञानाविषयीच्या अज्ञानातून अनेक अंधश्रद्धा तयार झाल्या. निसर्गातील अनेक गोष्टी या मनुष्याला अचंबित करणाऱ्या व अनुत्तरीत अशा वाटत होत्या. त्यातूनच मानवी मनातून नवनव्या संकल्पना पुढे आल्या. आपण अनुत्तरीत प्रश्नांची उत्तरे कुणावर तरी सोपवून दिली. परंतु जसजशी विज्ञानाची प्रगती होत गेली तसतसं निरनिराळी रहस्य मानवासमोर उलगडू लागली. परंतु आजही अनेक रहस्यांचा भेद झालेला नाही. बरेच प्रश्न आजही अनुत्तरीत आहेत. विज्ञानाद्वारे या प्रश्नांचा व त्यांच्या उत्तरांचा शोध घेण्याची प्रक्रिया अजूनही चालू आहे. कदाचित ती यापुढेही अव्याहतपणे चालू राहील. अशाच अनेक प्रश्नांची थोर शास्त्रज्ञ स्टीफन हॉकिंग यांनी वैज्ञानिक दृष्ट्या दिलेली उत्तरे म्हणजे हे पुस्तक होय.
महान खगोल वैज्ञानिक स्टीफन हॉकिंग यांचं हे शेवटचं पुस्तक आहे. त्यामुळे या पुस्तकाविषयी उत्सुकता तर होतीच. त्यांनी या पुस्तकामध्ये खालील प्रश्नांची सविस्तरपणे विवेचनासह वैज्ञानिकदृष्ट्या उत्तरे दिलेली आहेत.
- देव खरच आहे का?
- हे सगळं कसं सुरू झालं?
- भविष्यात काय घडेल, याचं पूर्वानुमान लावू शकतो का?
- कृष्णविवराच्या आत काय असतं?
- विश्वात इतरत्र कुठे बौद्धिक जीवसृष्टी आहे का?
- आर्टिफिशिअल इंटेलिजन्स आपल्याला मागे टाकेल का?
- आपल्या भविष्याला आकार कसा द्यायचा?
- आपण पृथ्वीवर तगून राहू का?
- अंतराळात आपण वसाहती केल्या पाहिजेत का?
- काळ प्रवास शक्य आहे का?
खरं तर हे सर्वच प्रश्न अतिशय उत्सुकतेने भरलेली आहेत. प्रत्येकालाच या विषयी जाणून घ्यायचं आहे. या उत्सुकतेची पूर्तता करणारे पुस्तक स्टीफन हॉकिंग सारख्या उच्च बुद्धिमत्ता असणाऱ्या वैज्ञानिकाकडून आपल्याला मिळतं. एखाद्या शास्त्रज्ञाची बौद्धिक पातळी किती उच्च असते, याचं उत्तम उदाहरण म्हणजे हॉकिंग होय. विशेष म्हणजे पुस्तक वाचताना मागील शतकातील महान वैज्ञानिक अल्बर्ट आईन्स्टाईन यांच्याबद्दल अनेकदा उल्लेख येतो. हॉकिंग यांना आईन्स्टाईन बद्दल असणारी आपुलकी व आदर पदोपदी जाणवत राहतो. विश्वाच्या दृष्टीने आपण क्षुल्लक बाब आहोत, याची देखील जाणीव करून हे पुस्तक देतं. या पुस्तकाद्वारे विश्वरचनाशास्त्र नावाच्या भौतिकशास्त्राच्या नव्या शाखेची माहिती मिळाली. शिवाय हॉकिंग यांनी बऱ्याच ठिकाणी आपल्या आजाराबद्दल लिहिलेले आहे. त्यामुळे त्यांची त्याकाळची पार्श्वभूमी देखील लक्षात आली. शरीराने अपंग असलेल्या एक व्यक्ती किती उच्च पातळीवर विचार करू शकतो, याची प्रचिती पुस्तक वाचताना निश्चितच येते. विज्ञानावर प्रेम करणाऱ्या, पृथ्वीच्या पर्यावरणाविषयी आपुलकी असणाऱ्या व वैज्ञानिक विचारसरणी अनुसरण करणाऱ्या प्रत्येकासाठी हे पुस्तक वाचनीय असंच आहे.

Ⓒ तुषार भ. कुटे

देव? छे! परग्रहावरील अंतराळवीर!

'देव' या संकल्पनेभोवती फिरणाऱ्या अनेक संकल्पना, विचारधारणा व धार्मिक समजुती जगात ज्ञात आहेत. शिवाय यावर आजवर अनेक तत्त्वज्ञांनी व लेखकांनी प्रकाशझोत टाकणारी पुस्तके लिहीलेली आहेत. अशाच एका वेगळ्या वाटेवरचे पुस्तक म्हणजे बाळ भागवत यांचे 'देव? छे! परग्रहावरील अंतराळवीर' हे पुस्तक होय! पुस्तकाच्या नावावरूनच त्यात कोणत्या प्रकारचे विवेचन असावे, याची कल्पना येते. परंतु, देव हे परग्रहावरचे अंतराळवीर असू शकतात का? हा प्रश्न मात्र उत्सुकता वाढवणारा आहे. 

देवाच्या संकल्पनेला विज्ञान व इतिहासाच्या माध्यमातून सादर करण्याचा उत्तम प्रयोग बाळ भागवत यांनी या पुस्तकातून केला आहे. प्राचीन काळापासून म्हणजे अगदी दहा ते बारा हजार वर्षांपासून देव हे पृथ्वीवर नांदत आहेत. परंतु, देव मानायचे कुणाला? काही मोठा प्रश्न पडतो. सर्वसामान्यपणे सांगायचं तर सामान्य माणसांपेक्षा अधिक शक्तिशाली व बलवान असणारा मनुष्य म्हणजे देव होय. असे आपण म्हणू शकतो. याच विचारावर सदर पुस्तकाची पूर्ण प्रगती आहे. प्राचीन काळापासून नांदत असलेल्या अमेरिका, आशिया व आफ्रिका खंडातील विविध संस्कृतींचा अभ्यास करून विविध निष्कर्ष लेखकांनी या पुस्तकात नमूद केले आहेत. आज आपल्या अस्तित्वाच्या व प्रगतीच्या केवळ पाउलखुणा सोडून गेलेल्या माया, सुमेरियन व ईजिप्शियन संस्कृतींना विज्ञान तंत्रज्ञानाचे ज्ञान हजारो वर्षांपासून होते. त्यांच्या पाऊलखुणांमधून लेखकाने काढलेले निष्कर्ष धक्कादायक आहेत. वैज्ञानिकदृष्ट्या ते पूर्णतः पटणारे वाटतात. त्यातूनच त्यांनी देवाचं अस्तित्व सिद्ध केलं आहे. आपल्यासारखे जीवनसृष्टी असणारे हजारो ग्रह आपल्या विश्वात असतील तर त्यांनी अजून आपल्याशी संपर्क साधला नसावा का? असेल तर तो कशा पद्धतीने? या प्रश्नांची शास्त्रशुद्ध उत्तरे बाळ भागवत देतात. दक्षिण अमेरिकेत एकेकाळी नांदत असलेले प्राचीन माया संस्कृती आजच्या विज्ञानाइतकी प्रगती होती का? जगाला विविध शास्त्रांचे ज्ञान देणारी सुमेरियन संस्कृती अचानक नाहीशी का झाली? या प्रश्नांची उत्तरे त्यांनी शोधण्याचा प्रयत्न केला आहे. जगाच्या विविध देशांतील दंतकथा व पुराणकथांना वैज्ञानिक दृष्टिकोनातून विचार करून त्यातील निष्कर्ष शोधण्याचाही प्रयत्न केला आहे. आजही ईस्टर आयलंड असो वा ईजिप्तचे पिरॅमिड्स यापैकी कशाचीही १००% उत्तरे कुणालाही देता आलेली नाहीत. परग्रहवासीयांनी संपर्क साधण्याचे आजवर किती शास्त्रज्ञांनी व कसे प्रयत्न केले? याची साराभर माहिती या पुस्तकात मिळते.
शास्त्रीय विचार कसा करावा? या प्रश्नाचे उत्तर हे फक्त निश्चितच देईल. एकंदरीतच देव हाही इतिहास विज्ञानाचा एक भाग आहे हे सिद्ध करण्याची क्षमता आजही मानवप्राण्यात आहे, हे त्या पुस्तकाचे एकूण सार होय.